Bevrijd jezelf van het technofeudalisme dit jaar!
Het is een nieuw jaar! Gelukkig nieuwjaar, iedereen. Laten we van 2025 een mooi jaar maken, want laten we eerlijk zijn: 2024 was behoorlijk stom, met de verkiezing van Trump, de voortdurende oorlog in Oekraïne, totale ravage in Gaza, een verschrikkelijke burgeroorlog in Soedan en een Nederlands kabinet dat, nou ja, he?
Één van de dieperliggende redenen waarom 2024 zo beroerd was, is een fenomeen dat ondertussen ‘technofeudalisme’ is gaan heten, naar het boek van de Griekse econoom Yanis Varoufakis:
https://www.bol.com/nl/nl/p/technofeudalism/9300000146534220/
Het kernidee van technofeudalisme is dat Big Tech ons heeft gevangen in hun eigen, feodale domeinen, net zoals dat vóór de moderne tijd gebeurde, in zeg, de Middeleeuwen. Voor diegenen die geen boeken lezen: de Middeleeuwen was een tijd die een beetje lijkt op Game of Thrones, maar dan zonder draken en ijs-zombies:
De fundamentele politieke relatie in het feodalisme is die van ‘eigendom’. De ‘staat’ of ‘een land’ is eigendom van de monarch: de koning of keizer. Die geeft zijn land in bruikleen aan een hele verzameling van tussenliggende adelborsten, zoals graven, hertogen en weet ik veel wat. En die tussenliggende adelborsten zijn dan formeel eigenaar van een klein stukje land. En, en dit is belangrijk: ze zijn ook eigenaar van de op dat land werkende mensen.
Die mensen, dat waren dus mensen zoals jij en ik, gewone, hardwerkende Nederlanders die op vrijdag na een week hard werken graag een boer laten bij het eten van een bord bonen met aardappels terwijl ze lachen om Johan Derksen (ik kan er niks aan doen, het iseen van mijn guilty pleasures), die mensen dus, die heetten ‘horigen’. En dat was zo, omdat ze in de ogen van hun eigenaars vooral moesten ‘luisteren’. Eigenlijk waren die mensen, die gewone mensen zoals jij en ik dus, in de ogen van hun eigenaars, helemaal geen ‘mensen’, met rechten, gevoelens, ideeën en belangen, maar: bundeltjes arbeidskracht die vooral moesten doen wat de tussenliggende adelborsten en de koning of keizer wilde dat ze deden.
Wat Varoufakis nu wil zeggen met zijn woord ‘technofeudalisme’ is dat wij postmoderne internetmensen eigenlijk niet veel beter af zijn dan die mensen in de Middeleeuwen: ook wij zijn ‘eigendom’ van een paar grotere machten. Die grotere machten zijn onder andere Microsoft, Amazon, Meta, Alphabet, Apple en Elon Musk. Varoufakis bedoelt natuurlijk niet dat we letterlijk eigendom zijn, in de fysieke of juridische zin. Maar hij bedoelt wél dat, zo gauw we het internet opgaan, onze data en ons online doen en laten, eigendom is van Big Tech, en dat we eigenlijk alleen maar online kunnen gaan binnen de grenzen die Big Tech ons stelt: we mogen en moeten dus vrij letterlijk doen wat Big Tech wil.
En dat is kwalijk, want anno 2025 doen we álles online: de meeste mensen werken ‘in’ Microsoft, of dat nu is: een jaarverslag maken in Excel of een sollicitatie vinden via Linkedin of een vergaderverzoek versturen via Outlook. Buiten werk leven de meeste mensen ‘in’ Meta en/of Alphabet, bijvoorbeeld door naar sportclubs te zoeken via Google Maps of Facebook. Op school maken kinderen presentaties in Google Docs en leren ze schrijven met Google Classroom. En we discussiëren met elkaar over belangrijke politieke kwesties ‘in’ Meta’s Whatsapp of ‘in’ Elon Musk’s X.
Varoufakis is niet de enige die het zo ziet. Hoogleraar digitalisering en democratische rechtsstaat Reijer Passchier waarschuwde er in het NRC voor de kerst ook voor, in precies dezelfde bewoordingen:
En Varoufakis is ook niet de eerste die het zo ziet. Al voor de corona-pandemie waarschuwde hoogleraar sociologie Shoshana Zuboff voor wat zij noemde ‘surveillance-kapitalisme’:
https://www.theguardian.com/books/2019/oct/04/shoshana-zuboff-surveillance-capitalism-assault-human-automomy-digital-privacy En één van mijn favo-schrijvers, Cory Doctorow, schrijft eigenlijk zijn hele leven er al over - maar een korte eerste ingang is bijvoorbeeld zijn boek: The Internet Con:
https://www.versobooks.com/products/3035-the-internet-con
Doctorow is ook de bedenker van een andere term die hiermee te maken heeft, die iets platter en concreter is, maar iets minder veelomvattend dan ‘technofeudalisme’: dat is ‘enshittification’, oftewel, het fenomeen dat elk social media-platform of algoritmisch gestuurd platform zoals TikTok, uiteindelijk altijd volkomen ‘shit’ wordt, voor zowel gebruikers als, op lange termijn, adverteerders. Dat woord werd in Australië zelfs verkozen tot woord van het jaar 2024:
Hoe heeft dat technofeudalisme eraan bijgedragen dat 2024 een stom jaar was? Dat lag met name aan Elon Musk, maar ook aan Meta. Want: wij gehorige onderdanen dénken weliswaar dat we vrije politieke discussies met elkaar voeren, over bijvoorbeeld het asielbeleid, of over wie de nieuwe president van de Verenigde Staten moet worden, maar: dat is niet zo. Want we voeren die discussies op de platforms van Big Tech, en met name dus het volledige vershitterde X van Musk. Uiteindelijk hebben al die platforms maar één doel: jou verslaafd maken aan ‘interactie’ met hen. Dat doen ze vooral door je boos te maken en je ruzie te laten krijgen, want die negatieve emoties leveren, zo kan elke social media marketeer je vertellen, de hoogste ‘engagement’ op. En met die ‘engagement’ kunnen ze weer geld verdienen: onder andere door je advertenties te laten zien.
Belangrijke democratisch-rechtsstatelijke principes als ‘vrijheid van meningsuiting’, ‘kritische discussie’ en ‘verantwoordelijke meningsvorming’ gaan naar de Big Tech-platforms om duizend pijnlijke doden te sterven. Als jij je ‘nieuws’ haalt van Big Tech-platforms, of dat nu whatsapp, TikTok of X is, ben je gebrainwashed, zo simpel zit het. Als je niet gelooft dat bedrijven zoals Meta of X kunnen bijdragen aan boosheid, onderlinge ruzie en uiteindelijk zelfs misdaden tegen de menselijkheid, lees dan nog eens deze analyse van Amnesty International na, over hoe in Myanmar de Rohingya te lijden hadden onder de echo-kamers op Facebook:
Nou, goed. OK. En nu?
Tja: we beginnen aan een nieuw jaar. En misschien hebben we nu even geen behoefte meer aan analyse van waarom het mis ging, maar aan advies: hoe kunnen we het beter doen? En één van de dingen die we dus met zijn allen kunnen doen, is: proberen ons te ontworstelen aan de klauwen van het technofeodalisme.
Maar nu heb ik direct slecht nieuws: dat is best lastig. Mensen zoals Cory Doctorow en velen met hem, proberen dat al jaren - zo niet decennia. Het lukt niet, vanwege wat politicologen en economen noemen een: collectieve actie-probleem. Ik kan je wel vermoeien met de uitleg ervan, maar het betekent gewoon dat Big Tech ons in een on-ontkoombare houdgreep heeft. Simpel gezegd: jij vindt platformmedia stom, ik vind platformmedia stom, maar de enige plek waar we dat tegen elkaar kunnen zeggen is: op diezelfde platformmedia.
Dat is waarom zo blij ben met deze nieuwsbrief van ‘the opt out-project’ van hoogleraar Janet Vertesi: https://www.optoutproject.net/cleanse-day-one/
Vertesi is beroemd geworden met een stunt die zo uit Black Mirror had kunnen komen: ze wilde niet dat Big tech haar zwangerschap zou verpesten met doelgerichte advertenties, dus werd ze een meester-hacker van mobiele telefoons:
Wat Vertesi met deze nieuwsbrief doet: ze geeft je concrete tips die je deze maand kunt uitvoeren om kleine stapjes weg van Big Tech te nemen. Het is geen digitale ‘detox’, waarbij je een dag of wat je telefoon in een doosje doet om er via je desktop op social media over op te scheppen. Ze noemt het een digital ‘cleanse’, waarbij je stapje voor stapje leert om weer de controle te verkrijgen over je ‘digitale voetafdruk’.
Waar ik vooral blij mee ben, is wat ze in haar introductie van deze nieuwsbrief schrijft: een digital cleanse is niet makkelijk:
https://www.optoutproject.net/the-cyber-cleanse-take-back-your-digital-footprint/
Net zoals Big Tech ons stapje voor stapje in haar web heeft gevangen, moeten we er ook stapje voor stapje weer uit komen. Het duurt gewoon even. Maar: het is niet onmogelijk. Big Tech wil je doen geloven dat het onmogelijk is, want ze hebben daar enorm veel voordeel bij. Het is misschien gedoe, maar als je er eenmaal mee aan de slag gaat, merk je vanzelf dat het wel kan - en, en dit vind ik haar mooiste inzicht: als je ermee aan de slag gaat, merk je ook al snel hoeveel vrijheid jij en ik beiden hebben opgegeven in ruil voor iets wat gemakkelijker leek, maar uiteindelijk net zoveel gedoe was.
Tot slot: wat ik bijzonder waardeer aan haar digital cleanse, is dat ze benadrukt dat je niet alles hoeft te doen, en niet alles volledig. En je hoeft niet alles zo te doen zoals de technerds op Tweakers willen dat je het doet. Heb je geen idee hoe je een eigen server opzet om je familiefoto’s te bewaren? Ik ook niet (Janet Vertesi wel trouwens), maar dat hoeft ook niet. Begin klein. Steek er niet teveel tijd in, maak het jezelf makkelijk. Maar begin. Bijvoorbeeld met het installeren van een nieuwe browser:
https://www.optoutproject.net/better-browsing/
Maak deze keer van januari écht een jaar van een begin van goede gewoontes, en een einde aan slechte gewoontes. Seize the means of online communication en bervrijd jezelf van het technofeudalisme!