De onvermijdelijke vershittering van social media
Iedereen heeft het erover. Sinds Facebook medeverantwoordelijk werd gehouden voor een genocide. Sinds Musk Twitter opkocht. Sinds Donald Trump er voor de tweede keer president mee werd. Waarover? Over de vraag:
Was het wel zo'n goed idee, 'social media'? En het antwoord lijkt meer en meer: nee, dat was het niet.
Maar wat tot nu toe in de maatschappelijke discussie ontbreekt, is een goede analyse van waarom dan niet. En dat is zonde. Want zo lang we niet snappen hoe en waarom we onze democratie in de tang hebben laten nemen door Facebook, Insta of TikTok, weten we ook niet hoe we eruit kunnen komen. Sterker nog: dan vluchten we van het ene medium naar het andere, tot het nieuwe medium ook ruk blijkt te zijn, en dan vluchten we weer in een nieuw medium. Van MySpace naar Facebook naar Twitter naar Threads naar BlueSky, en telkens weer gaat het weer mis.
Dat is tijdverspilling. Helemaal omdat het antwoord er al ligt. Dat antwoord is namelijk gegeven door veelschrijver en computerwetenschapper Cory Doctorow. Hij noemde het 'enshittification' - tijd om het naar het Nederlands om te zetten als: 'vershittering'.
'Vershittering' is het lot van elke commerciële digitale dienst - dus niet alleen van social media platforms, maar ook van zoekmachines, flitsboodschappenplatforms en Uber. Het werkt zo:
- Vang heel veel 'gebruikers' in een dienst die op dat moment handig lijkt. Zitten ze goed vast?
- Vang adverteerders en/of dienstaanbieders in dezelfde dienst - het maakt niet uit dat de dienst voor de gebruikers dan slechter wordt, want ze zitten toch goed vast. Zet de adverteerders en/of aanbieders net zo vast in je dienst als de gebruikers
- Winst! Maak je dienst nu zo slecht als je kan om er zo veel mogelijk 'waarde' uit te persen. Zowel de gebruikers, als de aanbieders, als de adverteerders kunnen toch nergens heen
Zoals Peter Thiel, huisfilosoof van Sillicon Valley, het zegt: 'competition is for losers'. Concurreer niet op de markt, maar vang de markt. Creëer geen waarde, maar creëer je eigen monopolie-positieen knijp alle waarde eruit. Techbedrijven (en niet alleen techbedrijven) doen dat onder andere met:
- Economische trucs, zoals het netwerk-effect uitbuiten
- Sociaal-psychologische en sociologische trucs, zoals onze menselijke statusangst uitbuiten
- Juridische trucs, zoals intellectueel eigendom uitbuiten
- Technische trucs, zoals interoperabiliteit onmogelijk te maken
Zo vershittert dus uiteindelijk elke commerciële digitale dienst - weet je nog hoe goed Google wás, in die eerste paar maanden toen ze lanceerden? En hoe slecht het nu is? En dus ook social media: Facebook en Twitter wáren ooit écht goed, nuttig, bruikbaar. Maar nu al lang niet meer.
Vershittering: het zit 'm dus in de aard van het beestje van commerciële digitale diensten.