AI heeft ons allang overgenomen
De techbro’s van Sillicon Valley verdienen paradoxaal veel geld door ons te waarschuwen dat AI de mensheid zal overnemen. Paradoxaal, omdat ze stinkend rijk worden met het ontwikkelen van precies diezelfde AI waarvan ze zelf zeggen dat die een ‘uitstervingsrisico’ is.
‘ Stop er dan mee’, zou ieder normaal mens zeggen. Maar de Sam Altmans van deze wereld lijken eerder te denken: ‘ als het einde van de mensheid door AI tóch onvermijdelijk is, dan heb ik maar liever dat het míjn AI is die de metaforische trekker overhaalt - en dat ik nog maar even flink wat geld mag verdienen voor het zover is’.
Maar al die dystopische bangmakerij leidt ons af van waar het écht om gaat: AI gaat onze wereld niet overnemen en de mensheid ‘voorbijstreven’. AI hééft dat al gedaan. Ja, inderdaad: voltooid tegenwoordige tijd, niet de toekomende tijd.
Hoe zit dat?
AI en de verschuivende doelen van intelligentie
Doe even een voxpopje: pak een microfoon, loop naar het dichtstbijzijnde winkelcentrum, en vraag aan mensen wat ze voor zich zien als ze denken aan ‘AI neemt de wereld over’. Dikke kans dat ze scènes beschrijven uit hetzij de Terminator-films, hetzij de Matrix-films: iets met killer-robots, iets met groene cijfertjes en symbooltjes die over het scherm dansen, en nog zo wat.
Maar we staren ons letterlijk blind als we denken aan mystieke ‘code’ op schermen of bovenmenselijk gespierde blote mannen met een skelet van staal (ik heb je wel door hoor, viezerik). Want AI, artificiële intelligentie, is tegelijkertijd zoveel meer én zoveel ánders dan dat.
Wijs de gemiddelde winkelcentrum-bezoeker erop dat de mobiele telefoon die ze ongetwijfeld meedragen, in veel gevallen tientallen, zo niet honderden keren slimmer is dan zijzelf, en je krijgt in het beste geval onbegrip. Probeer als gemiddeld mens bijvoorbeeld een een schaakpartij te winnen van een app op je mobiele telefoon.
Dat lukt je niet.
‘Oh’, is de reactie dan vaak, ‘maar dát is toch geen AI?’. Want AI, dat is toch…computerschermen en killerbots, niet een onschuldig gratis appje dat is gebouwd door een team van onderbetaalde Indiërs? Nee, hoor je de meeste mensen zeggen, échte AI, dat is héél iets anders.
AI-experts noemen die reactie ‘moving the goalposts’: het doel veranderen tijdens de wedstrijd. Héél lang geloofden mensen dat het spelletje ‘schaken’ het summum van menselijke intelligentie was, en dat machines dat nooit konden evenaren. Maar toen in 1997 IBMs Deep Blue de schaakgrootmeester en wereldkampioen Kasparov versloeg, was het: ‘ja, maar schaken, ach…het summum van menselijke intelligentie is niet schaken, maar het Chinese spel Go!’
Maar toen twintig jaar later AlphaGo de Go-grootmeester en wereldkampioen AlphaGo versloeg, was het: ‘ja, maar Go, ach…het summum van menselijke intelligentie is niet Go, maar menselijke taal: creatief teksten verzinnen!’.
En toen anderhalf jaar geleden ChatGPT als eerste taalmodel gelanceerd werd, was het….afijn, beste gemiddelde winkelcentrumbezoeker - je beweert slimmer te zijn dan je eigen mobiele telefoon, dus je hebt het patroon vast al wel door.
De drogreden van ‘moving the goalposts’ legt een huichelachtige hypocrisie bloot in het maatschappelijke debat over AI: als we eerst beweren dat ‘beter zijn in activiteit X’ hét criterium is om te beslissen dat machines ‘beter’ zijn dan mensen, dan is het gewoonweg oneerlijk om te roepen dat ‘activiteit X’ helemaal geen goede maatstaf is, direct nadat machines daadwerkelijk bewezen beter te zijn dan mensen in die activiteit.
Moet AI écht ‘beter’ zijn dan mensen om ‘de wereld over te nemen’?
Maar er zit een extra hypocrisie in de discussie rondom shifting goalposts voor AI. En die hypocrisie is deze: we doen alsof machines ‘beter’ moeten zijn dan mensen in een activiteit, voordat we durven te geloven dat ze ‘de wereld’ kunnen overnemen. In de werkelijkheid is het tegendeel waar: AI slaagt er al in om onze maatschappij te ontwrichten met stompzinnige domheid. Het enige wat nodig bleek te zijn om de maatschappij te ontwrichten, is dat machines ietsjes sneller, ietsjes efficiënter een miniscuul dom puzzeltje kunnen oplossen dan dat wij dat kunnen. En precies daarin ligt het gevaar.
Je wil een voorbeeld, dus je krijgt een voorbeeld: in 2023 leende Yuval Harari zijn roem als intellectuele rockster aan de oprichters van het Center for Humane Technology: Tristan Harris en Aza Raskin. In dit opinie-artikel in de New York Times lees je een geweldige zin, die precies uitdrukt wat ik hierboven bedoel:
‘Social media was the first contact between A.I. and humanity, and humanity lost’
Wederom: de gemiddelde winkelcentrumbezoeker die je net met een voxpopje aansprak, zal je hierom weglachen. Facebook, X, TikTok, is dát AI - en heeft dát soort AI nu al van ons gewonnen?
Maar luister eens naar hun uitleg op YouTube, en het wordt duidelijker: ja, social media, of liever gezegd: online platforms zíjn een vorm van AI. Een beduidend domme vorm van AI, maar niettemin een vorm van AI. En ja, die vorm van AI heeft behoorlijk bijgedragen aan het ontwrichten van onze maatschappij.
Te beginnen met dat social media een vorm van AI is. Harris en Raskin leggen uit hóe het een vorm van AI is: in een online-wereld waarin er ontelbaar veel spelers zijn die knokken om jouw aandacht, heb jij als slimme winkelcentrumvermijder die op haar smartphone scrollt een criterium nodig om te kiezen tussen welke ‘informatie’ het ‘wint’ - welk app-berichtje laat je via je oogbollen binnen in je brein? En welke daarna?
Zo’n proces van kiezen heet ‘curatie’, zoals een museum-curator vroeger besloot welke schilderijen van Van Gogh nu weer bij elkaar een mooie tentoonstelling zouden vormen. En hier is waarom social media een vorm van AI is: social media doet die curatie vóór jou, gebaseerd op een algoritme. Zoals Harris en Raskin het zeggen: terwijl je door Facebook scrollt, richt je een leger aan computers op je brein. Die computers beslissen dan voor jou, in microsecondes, wat de volgende ‘post’ is die je ziet.
Zo beschreven klinkt zo’n curatie-AI niet heel snugger. Beslissen welke volgende TikTok-video iemand ziet is niet echt quantum-mechanica, ofzo. En dat is precies het punt: curatie-AI neemt een vrij domme beslissing van ons over, en dat vinden we prima. Curatie-AI neemt niet per se ‘betere’ besluiten: social media gebruikt ‘engagement’ en commerciële prikkels om te besluiten wat de volgende post wordt. Maar curatie-AI neemt die beslissingen wel sneller dan dat wij dat kunnen. en daarom besteden we die beslissing maar al te graag aan ze uit.
En alleen die vrij domme curatie-AI is er dus al in geslaagd om onze maatschappij te ontwrichten. Een kleine illustratie: we weten al jaren dat ‘jongeren’ hun nieuws van social media halen. Maar wat telt als nieuws op social media? Natuurlijk: niet het doorwrochte onderzoeksjournalistieke artikel waarvan je aan het eind moet concluderen dat je zelf ongelijk had in je mening over EU-subsidies voor boeren. Wat telt als nieuws op social media is een blond wijf op een trekker.
Ohnee! Wat moeten we doen?
Social media is maar één voorbeeld van hoe we nu al vrij domme AI gebruiken om onszelf een dystopische werkelijkheid in te leiden. Het toeslagenschandaal is een ander voorbeeld: de Belastingdienst gebruikte al sinds 2013 een ‘risico-classificatie-systeem’ om potentiële fraudeurs sneller te kunnen opsporen. Dat risico-classificatie-systeem was niet bijster snugger. Maar het was wel makkelijker dan zelf het werk doen - en dat het in haar uitkomsten discriminerend bleek te zijn en tot privacyschendingen leidde, nam de Belastingdienst zo lang als ze kon voor lief, zo liet onder andere Amnesty International zien.
Oftewel: we ondervinden nu al flinke schade van relatief domme AI. Wat moeten we doen met de daadwerkelijk wat slimmere AI die een paar Amerikaanse techbro’s op de wereld hebben losgelaten?
Eliezer Yudkowsky heeft zijn hele leven lang al nagedacht over wat te doen wanneer kunstmatige intelligentie daadwerkelijk de mens overstijgt. Zijn advies, in een open brief aan Time Magazine: platbombarderen.
Dat is nog eens andere koek! Heel wat steviger dan het slappe ‘werkgevers en werknemers moeten afspraken maken’ waar TNO en het Rathenau Instituut onlangs mee kwamen. Want we weten allemaal hoe goed dat werkt, als werkgevers ‘afspraken maken’ - dat valt onder de categorie zelfregulering, en de voorbeelden van waarom dat niet werkt, zijn teveel om op te noemen. Begin bijvoorbeeld eens met marketing van verslavend suikergoed voor kinderen.
Ik hoop maar dat er meer beleidsmogelijkheden zitten tussen ruggegraatloze zelfregulering en het daadwerkelijk gooien van bommen. Maar één ding is al wel duidelijk: áls een klein beetje slimmere AI ons mensen de existentiële oorlog zou wíllen verklaren, dan zijn we redeloos verloren - want van het domme stiefbroertje in de AI-familie verloor de mensheid al dik.