Vrees niet de PVV-stemmer

Geert Wilders' PVV werd veruit de grootste partij, met 37 zetels. En terwijl een klein smaldeel van Nederland staat te juichen, jeremieert de rest van Nederland: hoe heeft dit zo kunnen gebeuren!? Leven we dan écht in een land vol domoren en racisten? Hoe kunnen we nu verder met elkaar?

Hierbij een analyse, deels alarmerend, deels geruststellend, te beginnen met het geruststellende gedeelte:

Zoveel racisten hebben we nou ook weer niet

Het geruststellende maar eerst: hoewel er (aldus de NOS) 2.435.592 mensen op de PVV gestemd hebben, betekent dat niet dat ze alle 2.435.592 ook allemaal racisten zijn; het aandeel fascisten onder deze bijna 2.5 miljoen stemgerechtigde Nederlands is denkelijk een heel stuk kleiner.

Deze rapportage in NRC hint al op deze gedachte: "Na de uitslag vragen velen zich af: ‘Als Wilders het over dé Nederlander heeft, wie is dat dan?’" . Het artikel staat vol aardige observaties, waaronder: 'ook (mbo-)studenten met een migratieachtergrond voelen zich aangetrokken tot de PVV, merken de docenten in de klas.'

'Ohoho', zou een cynicus kunnen denken, 'een klassenverrader! Hoe kan dat?'

Maar inderdaad: waarom hebben zij dan op de PVV gestemd? Het NRC tekent op dat die 'allochtonen' zich zorgen maken over of ze wel een woning kunnen krijgen, en of ze wel een gezin kunnen onderhouden met een verder alleszins prima verdienende baan. Kunnen zij nog wel ergens wonen als er óók nog eens handenvol Oekraïners opgevangen moeten worden?

Hier is dus gelukkig weinig racisme te bespeuren.

Natuurlijk zullen er tussen de PVV-stemmers óók mensen met onfris gedachtengoed zitten. Maar hoeveel zouden dat er zijn? De echte verstokte racisten stemden toch al op ze. (Of die stemden op Forum voor Democratie. En OK, het kan zijn dat de vijf zetels verlies van FVD volledig naar de PVV gegaan zijn, en je kunt die vijf zetels misschien wel aanduiden als 'racistische stemmen', maar dan nog heb je maar een minderheid van de éxtra stemmen op Wilders die 'racistisch' zouden zijn).

Dus waarom stemden die 1.3 miljoen extra kiezers op de PVV? Als je het ze vraagt, dan zeggen ze blijkbaar dingen als: woningmarkt, bestaanszekerheid...en een beetje migratie, daaraan gekoppeld.

Laten we 'die mensen die...' wel serieus nemen?

Het is een typisch menselijke denkfout om een antwoord als 'ik stemde PVV want ik maak me zorgen over de woningmarkt' inhoudelijk niet serieus te nemen. In plaats daarvan gaan mensen 'de kiezer' van de PVV 'psychologiseren' of 'essentialiseren'.

Met psychologiseren toon je begrip voor de emotie achter de inhoud, maar weiger je de échte inhoud serieus te nemen. Iedereen die wel eens aan de telefoon heeft gehangen met een klantcontactcentrum weet hoe ergerlijk dat is: 'vervelend dat u dit heeft gehad, mevrouw...'.

Concreet: in het NRC-artikel stelt een vrouw van Turkse komaf die op Wilders heeft gestemd: "Mensen wonen tot hun dertigste nog thuis. Als het zo doorgaat, komt mijn kind nooit aan een woning.” Een psychologiserende reactie zou dan zijn: "Goh, dat frustreert je enorm, he? Ik kan helemaal begrijpen waarom je dat zo voelt. Je wilt toch het beste voor je kind, nietwaar?". Tja, sociaaldemocraat Jan Schaefer zei het al: in gelul kan je niet wonen.

Essentialiseren is een persoon reduceren tot een eigenschap. Een vrouw van Turkse komaf stemt op de PVV - die zal wel dom zijn. Of gemanipuleerd. Of bijzonder haatdragend. Ook dat is weer een manier om de reactie niet serieus te nemen: iemand die dom (of gemanipuleerd, of bijzonder haatdragend) ís, is ook niet te overtuigen, dus kan je het gewoon lekker opgeven en je terugtrekken in je eigen bubbel, nadat je één keer voor de vorm vroom geluisterd hebt.

Ik pleit er dus voor om zo'n inhoudelijke reactie serieus te nemen, en niet te psychologiseren of essentialiseren. Dat betekent: als iemand zegt dat ze op de PVV gestemd hebben vanwege hun zorgen over de woningnood, dan zal dat wel zo zijn.

De reactie inhoudelijk serieus nemen is niet hetzelfde als de persoon gelijk geven. Stel je eens voor wat er bijvoorbeeld gebeurd was, als iemand belangstellend had doorgevraagd: 'goh, en hoe doet de PVV dat dan, het woningtekort oplossen?' Wie weet, een paar ontmaskerde drogredenen verder, en de vrouw had haar eigen 'epifaan moment' beleefd.

Vrees niet de kiezers, maar de verkozene

Maar goed, doorvragen, dat doet een journalist natuurlijk niet bij iemand die op de PVV of een andere radicaal-rechtse partij stemt. Want stel je eens voor dat ze iemand in zijn kuif pikt. Maar journalisten zijn óók vergeten om kritische vragen te stellen bij de radicaal-rechtse partij waar op gestemd werd. En dat is waar we aankomen bij het alarmerende gedeelte.

Want het verkiezingsprogramma van Geert Wilders is nog net zo rechts-radicaal als eerder. Nog steeds verbieden van Korans en Islamitische scholen, nog steeds een referendum over de Nexit, nog steeds 'stoppen met klimaatwaanzin'.

En in de aanloop naar de verkiezingen stelde hij zich weliswaar op als 'Geert Milders', maar direct na de exit poll riep hij toch weer termen als 'asieltsunami' en 'Nederland voor de Nederlanders!'. De Volkskrant ging naar een Islamitische school in Amsterdam om daar de stemming te peilen, en daar stelden kinderen al de vraag of ze nu het land uit moesten.

Laten we hopen dat Wilders zich aan zijn woord houdt en zich inderdaad volgens een algemeen geaccepteerde definitie van 'redelijk' opstelt, tijdens en ná de coalitie-onderhandelingen.

Maar als Wilders zich niet aan zijn woord houdt, dan is er nog steeds hoop. Want een democratie is méér dan alleen maar 'doen wat de meerderheid wil'. Die wil van de meerderheid moet geschraagd, gestut en waar nodig ingetoomd worden, bijvoorbeeld door een effectieve balans tussen een uitvoerende en controlerende macht, en een sterk onafhankelijke rechtsprekende macht. Met 37 zetels in de Tweede Kamer heeft de PVV nog steeds geen absolute meerderheid, de overheid is nog steeds gebonden aan haar eigen wetten, regels en internationale afspraken, en ook ambtenaren zijn steeds mondiger en kritischer geworden op de politieke top.

Natuurlijk kan de balans tussen uitvoerende en controlerende macht nog beter, en kan de rechtsprekende macht versterkt worden. Dat is waarom bestuurlijke vernieuwers zoals D66 en NSC pleitten voor toetsen aan de Grondwet en een ander kiesstelsel. D66 vraagt al langer om een gekozen minister-president, gebalanceerd door een steviger Tweede Kamer. Échte tegenmacht dus, zodat je niet hoeft te hopen en vertrouwen op de goedertierendheid van een premier, maar gewoon zéker weet dat jouw grondrechten veilig zijn.

En nu?

En nu is het belangrijkste: blijf scherp, en hoopvol. Hoopvol, omdat de vele PVV-stemmers deze keer níet betekenen dat Nederland een racistisch land is. We zijn niet ineens wakker geworden in een ander land, onze medeburgers zijn niet ineens veranderd in monsters. Trap niet in generalisaties over wat 'de kiezer' nu eigenlijk wil.

En scherp, omdat er voldoende tegenmacht is, zowel in de Tweede Kamer als daarbuiten, om de PVV te houden aan het mandaat wat zo ongeveer een kwart van de kiezers die partij gegeven heeft. Die tegenmacht ís er. Gebruik hem.